του Γιώργου Πετρόπουλου
Στις 26 Δεκεμβρίου του 1944 ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, από την Αθήνα όπου βρισκόταν, έστειλε ένα τηλεγράφημα στη σύζυγό του, όπου, ανάμεσα σε άλλα, έγραφε: «Θα ακούσατε για τη συνωμοσία που θα ανατίναζε το Στρατηγείο που είχε εγκατασταθή στο ξενοδοχείο της “Μεγάλης Βρεταννίας”. Δεν πιστεύω ότι είχε γίνει για μένα. Αδέξια όμως χέρια ετοποθέτησαν έναν τόνο δυναμίτιδος στους υπονόμους με γερμανικό σύστημα αναφλέξεως μεταξύ της στιγμής που έμαθαν την άφιξή μου και της αυγής».
Την επομένη 27 Δεκεμβρίου του 1944 ο Βρετανός στρατηγός Σκόμπι έδωσε στη δημοσιότητα το παρακάτω ανακοινωθέν:
«Περαιτέρω πρόοδος επετεύχθη παρά των στρατευμάτων μας εις την εκκαθάρισιν της κατωκημένης περιοχής των Αθηνών και του Πειραιώς. Συνελήφθησαν μερικοί αιχμάλωτοι και εκυριεύθη ποσότης όπλων και πολεμοφοδίων.
Κατά την πρωίαν της 26 Δεκεμβρίου ανεκαλύφθη παρά της περιπόλου ένας τόνος δυναμίτιδος εντός της υπονόμου έναντι της εισόδου του ξενοδοχείου “Μεγάλη Βρεταννία”. Εις το ξενοδοχείον τούτο στεγάζονται μέλη της ελληνικής κυβερνήσεως, αξιωματικοί του βρετανικού Στρατού και πολλοί πολίται. Τα μηχανήματα είχαν τοποθετηθή κατά τη διάρκειαν της νυκτός.
Ανταρτικαί δυνάμεις υπό τον στρατηγόν Ζέρβαν εις την Ήπειρον συνεχίζουν την υποχώρησίν των ενώπιον υπερτέρων δυνάμεων του ΕΛΑΣ».
Στις 26 Δεκεμβρίου του 1944 ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, από την Αθήνα όπου βρισκόταν, έστειλε ένα τηλεγράφημα στη σύζυγό του, όπου, ανάμεσα σε άλλα, έγραφε: «Θα ακούσατε για τη συνωμοσία που θα ανατίναζε το Στρατηγείο που είχε εγκατασταθή στο ξενοδοχείο της “Μεγάλης Βρεταννίας”. Δεν πιστεύω ότι είχε γίνει για μένα. Αδέξια όμως χέρια ετοποθέτησαν έναν τόνο δυναμίτιδος στους υπονόμους με γερμανικό σύστημα αναφλέξεως μεταξύ της στιγμής που έμαθαν την άφιξή μου και της αυγής».Την επομένη 27 Δεκεμβρίου του 1944 ο Βρετανός στρατηγός Σκόμπι έδωσε στη δημοσιότητα το παρακάτω ανακοινωθέν:
«Περαιτέρω πρόοδος επετεύχθη παρά των στρατευμάτων μας εις την εκκαθάρισιν της κατωκημένης περιοχής των Αθηνών και του Πειραιώς. Συνελήφθησαν μερικοί αιχμάλωτοι και εκυριεύθη ποσότης όπλων και πολεμοφοδίων.
Κατά την πρωίαν της 26 Δεκεμβρίου ανεκαλύφθη παρά της περιπόλου ένας τόνος δυναμίτιδος εντός της υπονόμου έναντι της εισόδου του ξενοδοχείου “Μεγάλη Βρεταννία”. Εις το ξενοδοχείον τούτο στεγάζονται μέλη της ελληνικής κυβερνήσεως, αξιωματικοί του βρετανικού Στρατού και πολλοί πολίται. Τα μηχανήματα είχαν τοποθετηθή κατά τη διάρκειαν της νυκτός.
Ανταρτικαί δυνάμεις υπό τον στρατηγόν Ζέρβαν εις την Ήπειρον συνεχίζουν την υποχώρησίν των ενώπιον υπερτέρων δυνάμεων του ΕΛΑΣ».
Μύθοι και πραγματικότηταΤην ίδια ημέρα, σε δεύτερη έκδοσή της, η εφημερίδα «ΕΛΛΑΣ», ημιεπίσημο όργανο της κυβέρνησης Παπανδρέου, την οποία εξέδιδε ο στενός συνεργάτης και χρηματοδότης του Πέτρος Γαρουφαλλιάς, έγραφε σε τίτλο θέματός της: «Οι Κομμουνισταί σε συνεργασία με τους Γερμανούς είχον υπονομεύση τα μέγαρα “Μ. Βρεταννίας” και Μετ. Ταμείου – Γερμανός αξιωματικός θα προέβαινεν εις την ανατίναξιν». Στο σχετικό ρεπορτάζ αναφερόταν, μάλιστα, ότι είχε γίνει έρευνα σε σπίτι, στην οδό Νίκης 16, όπου συνελήφθη ο εν λόγω Γερμανός αξιωματικός και βρέθηκε «πλήρες αρχείον ΚΚΕ και ΕΑΜ».
Το δημοσίευμα είχε σαφή στόχο να δημιουργήσει την εντύπωση ότι η υπονόμευση με εκρηκτικά του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία» και του Μεγάρου του Μετοχικού Ταμείου είχε γίνει σε συνεργασία του ΕΑΜ και των Γερμανών από τον καιρό της Κατοχής. Συνέχεια φυσικά στο θέμα δεν δόθηκε κι ούτε ποτέ γράφτηκε τίποτα σχετικό για την ταυτότητα του Γερμανού αξιωματικού. Ήταν φανερό πως επρόκειτο για ένα παιχνίδι αντικομμουνιστικής προπαγάνδας, που είχε αφορμή ένα πραγματικό γεγονός. Το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία», εκείνες τις μέρες, είχε όντως υπονομευτεί από τον ΕΛΑΣ. Πρόκειται για την περίφημη επιχείρηση των υπονόμων που προετοιμάστηκε λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 1944 και δεν εκτελέστηκε ποτέ. Πώς ακριβώς, όμως, είχαν συμβεί τα γεγονότα;
Ο Βασίλης Μπαρτζώτας (Φάνης), μέλος τότε τού Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ και γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας (ΚΟΑ), έχοντας πλήρη γνώση του θέματος, σε μαρτυρία του αναφέρει:
«Δυνάμεις του ΕΛΑΣ Αθήνας, πλαισιωμένες από στελέχη της ΚΟΑ με επικεφαλής στον σ. Σπύρο Καλοδίκη, έκαναν μια άλλη τολμηρή και ηρωική επιχείρηση. Έχοντας στα χέρια τους το γενικό σχεδιάγραμμα των υπονόμων της Αθήνας, έπειτα από πορεία 12 ωρών μέσα στα βρόμικα νερά των οχετών, με άμεσο κίνδυνο της ζωής τους, κατόρθωσαν να κουβαλήσουν κάτω από την πλατεία Συντάγματος, ακριβώς στο ξενοδοχείο της “Μεγάλης Βρεταννίας”, όπου ήταν η έδρα της κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου, του “Κράτους Παπανδρέου”, περίπου έναν τόνο εκρηκτικής ύλης, τροτύλης, και με ηλεκτρικό σύρμα συνέδεσαν την τροτύλη με ειδικό ηλεκτρικό μηχάνημα ανατίναξης, που βρισκόταν στη δική μας περιοχή. Ο σ. Καλοδίκης ανέφερε σε μένα, τη μέρα των Χριστουγέννων (25 Δεκέμβρη 1944), για την επιχείρηση αυτή, με τη δήλωση ότι είναι έτοιμοι να τινάξουν στον αέρα το άντρο της κυβέρνησης Παπανδρέου και των Άγγλων. Εγώ ανέφερα στο Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ που θα “δινε και την τελική έγκριση. Το Π.Γ. της Κ.Ε., έχοντας υπόψη τον ερχομό του Τσόρτσιλ και τις διαπραγματεύσεις μαζί του, μας είπε να περιμένουμε μερικές μέρες».
Η μαρτυρία του Ν. Κυριακίδη
Τη μαρτυρία του Βασ. Μπαρτζώτα επιβεβαιώνει πλήρως και ο Νίκος Κυριακίδης, ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ στη δικτατορία και τη μεταπολίτευση, ο οποίος πήρε μέρος στην επιχείρηση των υπονόμων στα Δεκεμβριανά. Σε άρθρο του, που δημοσιεύτηκε στον «Ριζοσπάστη» στις 21/1/2001, ο Νίκος Κυριακίδης δίνει τα εξής στοιχεία. Ο ΕΛΑΣ είχε πάρει από τον Δήμο Αθηναίων τους χάρτες των υπονόμων της Αθήνας, τους οποίους μελέτησε ειδική ομάδα ΕΛΑΣιτών. Στη συνέχεια δύο ΕΛΑΣίτες, ένας μηχανικός ειδικευμένος στους υπονόμους του Βελγίου κι ένας υπολοχαγός ειδικευμένος στα εκρηκτικά, κατέστρωσαν το σχέδιο της επιχείρησης.
Στις 22 Δεκεμβρίου του 1944 μια ομάδα από 150 ΕΛΑΣίτες (άλλες πηγές κάνουν λόγο για 80) ξεκίνησε την επιχείρηση από υπονόμους του Μεταξουργείου με στόχο, μέσω αυτών, να φτάσει στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία». Λόγω όμως δυσκολιών η επιχείρηση από το Μεταξουργείο εγκαταλείφθηκε και ξανάρχισε από τους υπονόμους της Λένορμαν για να ολοκληρωθεί, μετά από 12 έως 15 ώρες, με απόλυτη επιτυχία. Το ξενοδοχείο είχε παγιδευτεί. Η πυροδότηση του εκρηκτικού υλικού θα γινόταν με ηλεκτρική εκκένωση και για τον λόγο αυτόν υπήρχε αυτοκίνητο με ηλεκτρογεννήτρια. Γράφει ο Νίκος Κυριακίδης: «Το αυτοκίνητο με την ηλεκτρογεννήτρια θα έδινε την κατάλληλη στιγμή τον σπινθήρα στα εκρηκτικά που ήταν τοποθετημένα στα θεμέλια και κάτω από τα υπόγεια της “Μεγάλης Βρεταννίας”. Έρχεται όμως ξαφνικά ο Σπύρος Καλοδίκης, β” γραμματέας της ΚΟΑ, με μοτοσικλέτα (δολοφονήθηκε τον Νοέμβρη του 1947 από όργανα της Ασφάλειας στη Λάρισα) και σε έξαλλη κατάσταση φώναξε στους άνδρες που χειρίζονταν τη γεννήτρια:
“Σταματήστε, σβήστε τη γεννήτρια αμέσως. Σταματήστε! Η ανατίναξη δεν θα γίνει. Ήρθε ο Τσόρτσιλ στη «Μεγάλη Βρετανία». Σταματήστε!…”.
Όλοι όσοι βρεθήκαμε εκεί και πήραμε μέρος στην επιχείρηση, βρεγμένοι ώς το κόκαλο από τα νερά των υπονόμων, αισθανθήκαμε αγανάκτηση για τη ματαίωση αυτής της ανατίναξης».
Σκέψεις και συμπεράσματα
Απ’ όσα προαναφέραμε και από το σύνολο των ιστορικών στοιχείων που υπάρχουν μπορούμε να υποστηρίξουμε με απόλυτη βεβαιότητα ότι η επιχείρηση υπονόμευσης του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία» σχεδιάστηκε και οργανώθηκε, με απόλυτη μυστικότητα, από το ΚΚΕ στο ανώτατο δυνατό επίπεδο, δηλαδή στο Π.Γ. της Κ.Ε. του κόμματος. Ανατέθηκε στον Σπ. Καλοδίκη, μέλος της Κ.Ε. και β’ γραμματέα της ΚΟΑ, άνθρωπο δηλαδή της απολύτου εμπιστοσύνης της κομματικής ηγεσίας, ενώ τον έλεγχο είχε ο Βασ. Μπαρτζώτας.
Η επιχείρηση δεν εκτελέστηκε την ώρα που είχε προβλεφθεί λόγω του ερχομού του Τσόρτσιλ στην Αθήνα. Και ματαιώθηκε οριστικά επειδή στη συνέχεια αποκαλύφθηκε. Τίθεται όμως ένα καίριο ερώτημα: Αν δεν είχε αποκαλυφθεί, θα πραγματοποιούνταν κάποια στιγμή; Ο γράφων πολύ αμφιβάλλει γι’ αυτό για τους παρακάτω λόγους: Ο Β” Παγκόσμιος Πόλεμος δεν είχε ακόμη τελειώσει και, ανεξαρτήτως του τι συνέβαινε στην Αθήνα με τα Δεκεμβριανά, η Αγγλία ήταν βασική δύναμη της αντιχιτλερικής συμμαχίας. Το ΚΚΕ, που είχε διευθύνει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ, τον Δεκέμβρη, με πολύ συντηρητικό τρόπο, προσέχοντας πάντα να μη δημιουργήσει προβλήματα στην αντιχιτλερική συμμαχία της Αγγλίας με την ΕΣΣΔ, φαίνεται μάλλον απίθανο να αποφάσιζε ποτέ την εκτέλεση της βρετανικής στρατιωτικής ηγεσίας στην Ελλάδα. Γιατί αυτό θα σήμαινε η εκτέλεση της επιχείρησης. Επιπλέον, στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία» εκείνη την περίοδο έμενε και ο συνταγματάρχης Γκριγκόρι Ποπόφ, επικεφαλής της σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής στην Ελλάδα. Μοιάζει απίθανο το ΚΚΕ να μη γνώριζε αυτό το γεγονός. Και αν το γνώριζε -που είναι και το πιο πιθανό- μοιάζει αδιανόητο να έδινε εντολή εκτέλεσης μιας επιχείρησης που θα έθετε, έστω, σε κίνδυνο τη ζωή ενός Σοβιετικού αξιωματούχου, αυτού του επιπέδου, στη χώρα μας.
Αλλά τότε γιατί υπονομεύτηκε το ξενοδοχείο; Μάλλον για να αξιοποιηθεί η υπονόμευσή του, εφόσον χρειαζόταν, ως μέσο πίεσης -για απόσπαση κάποιων ανταλλαγμάτων- απέναντι στους Άγγλους. Άλλη λογική εξήγηση δεν υπάρχει.
Πηγή
Το δημοσίευμα είχε σαφή στόχο να δημιουργήσει την εντύπωση ότι η υπονόμευση με εκρηκτικά του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία» και του Μεγάρου του Μετοχικού Ταμείου είχε γίνει σε συνεργασία του ΕΑΜ και των Γερμανών από τον καιρό της Κατοχής. Συνέχεια φυσικά στο θέμα δεν δόθηκε κι ούτε ποτέ γράφτηκε τίποτα σχετικό για την ταυτότητα του Γερμανού αξιωματικού. Ήταν φανερό πως επρόκειτο για ένα παιχνίδι αντικομμουνιστικής προπαγάνδας, που είχε αφορμή ένα πραγματικό γεγονός. Το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία», εκείνες τις μέρες, είχε όντως υπονομευτεί από τον ΕΛΑΣ. Πρόκειται για την περίφημη επιχείρηση των υπονόμων που προετοιμάστηκε λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 1944 και δεν εκτελέστηκε ποτέ. Πώς ακριβώς, όμως, είχαν συμβεί τα γεγονότα;
Ο Βασίλης Μπαρτζώτας (Φάνης), μέλος τότε τού Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ και γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Αθήνας (ΚΟΑ), έχοντας πλήρη γνώση του θέματος, σε μαρτυρία του αναφέρει:
«Δυνάμεις του ΕΛΑΣ Αθήνας, πλαισιωμένες από στελέχη της ΚΟΑ με επικεφαλής στον σ. Σπύρο Καλοδίκη, έκαναν μια άλλη τολμηρή και ηρωική επιχείρηση. Έχοντας στα χέρια τους το γενικό σχεδιάγραμμα των υπονόμων της Αθήνας, έπειτα από πορεία 12 ωρών μέσα στα βρόμικα νερά των οχετών, με άμεσο κίνδυνο της ζωής τους, κατόρθωσαν να κουβαλήσουν κάτω από την πλατεία Συντάγματος, ακριβώς στο ξενοδοχείο της “Μεγάλης Βρεταννίας”, όπου ήταν η έδρα της κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου, του “Κράτους Παπανδρέου”, περίπου έναν τόνο εκρηκτικής ύλης, τροτύλης, και με ηλεκτρικό σύρμα συνέδεσαν την τροτύλη με ειδικό ηλεκτρικό μηχάνημα ανατίναξης, που βρισκόταν στη δική μας περιοχή. Ο σ. Καλοδίκης ανέφερε σε μένα, τη μέρα των Χριστουγέννων (25 Δεκέμβρη 1944), για την επιχείρηση αυτή, με τη δήλωση ότι είναι έτοιμοι να τινάξουν στον αέρα το άντρο της κυβέρνησης Παπανδρέου και των Άγγλων. Εγώ ανέφερα στο Π.Γ. της Κ.Ε. του ΚΚΕ που θα “δινε και την τελική έγκριση. Το Π.Γ. της Κ.Ε., έχοντας υπόψη τον ερχομό του Τσόρτσιλ και τις διαπραγματεύσεις μαζί του, μας είπε να περιμένουμε μερικές μέρες».
Η μαρτυρία του Ν. Κυριακίδη
Τη μαρτυρία του Βασ. Μπαρτζώτα επιβεβαιώνει πλήρως και ο Νίκος Κυριακίδης, ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ στη δικτατορία και τη μεταπολίτευση, ο οποίος πήρε μέρος στην επιχείρηση των υπονόμων στα Δεκεμβριανά. Σε άρθρο του, που δημοσιεύτηκε στον «Ριζοσπάστη» στις 21/1/2001, ο Νίκος Κυριακίδης δίνει τα εξής στοιχεία. Ο ΕΛΑΣ είχε πάρει από τον Δήμο Αθηναίων τους χάρτες των υπονόμων της Αθήνας, τους οποίους μελέτησε ειδική ομάδα ΕΛΑΣιτών. Στη συνέχεια δύο ΕΛΑΣίτες, ένας μηχανικός ειδικευμένος στους υπονόμους του Βελγίου κι ένας υπολοχαγός ειδικευμένος στα εκρηκτικά, κατέστρωσαν το σχέδιο της επιχείρησης.
Στις 22 Δεκεμβρίου του 1944 μια ομάδα από 150 ΕΛΑΣίτες (άλλες πηγές κάνουν λόγο για 80) ξεκίνησε την επιχείρηση από υπονόμους του Μεταξουργείου με στόχο, μέσω αυτών, να φτάσει στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία». Λόγω όμως δυσκολιών η επιχείρηση από το Μεταξουργείο εγκαταλείφθηκε και ξανάρχισε από τους υπονόμους της Λένορμαν για να ολοκληρωθεί, μετά από 12 έως 15 ώρες, με απόλυτη επιτυχία. Το ξενοδοχείο είχε παγιδευτεί. Η πυροδότηση του εκρηκτικού υλικού θα γινόταν με ηλεκτρική εκκένωση και για τον λόγο αυτόν υπήρχε αυτοκίνητο με ηλεκτρογεννήτρια. Γράφει ο Νίκος Κυριακίδης: «Το αυτοκίνητο με την ηλεκτρογεννήτρια θα έδινε την κατάλληλη στιγμή τον σπινθήρα στα εκρηκτικά που ήταν τοποθετημένα στα θεμέλια και κάτω από τα υπόγεια της “Μεγάλης Βρεταννίας”. Έρχεται όμως ξαφνικά ο Σπύρος Καλοδίκης, β” γραμματέας της ΚΟΑ, με μοτοσικλέτα (δολοφονήθηκε τον Νοέμβρη του 1947 από όργανα της Ασφάλειας στη Λάρισα) και σε έξαλλη κατάσταση φώναξε στους άνδρες που χειρίζονταν τη γεννήτρια:
“Σταματήστε, σβήστε τη γεννήτρια αμέσως. Σταματήστε! Η ανατίναξη δεν θα γίνει. Ήρθε ο Τσόρτσιλ στη «Μεγάλη Βρετανία». Σταματήστε!…”.
Όλοι όσοι βρεθήκαμε εκεί και πήραμε μέρος στην επιχείρηση, βρεγμένοι ώς το κόκαλο από τα νερά των υπονόμων, αισθανθήκαμε αγανάκτηση για τη ματαίωση αυτής της ανατίναξης».
Σκέψεις και συμπεράσματα
Απ’ όσα προαναφέραμε και από το σύνολο των ιστορικών στοιχείων που υπάρχουν μπορούμε να υποστηρίξουμε με απόλυτη βεβαιότητα ότι η επιχείρηση υπονόμευσης του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία» σχεδιάστηκε και οργανώθηκε, με απόλυτη μυστικότητα, από το ΚΚΕ στο ανώτατο δυνατό επίπεδο, δηλαδή στο Π.Γ. της Κ.Ε. του κόμματος. Ανατέθηκε στον Σπ. Καλοδίκη, μέλος της Κ.Ε. και β’ γραμματέα της ΚΟΑ, άνθρωπο δηλαδή της απολύτου εμπιστοσύνης της κομματικής ηγεσίας, ενώ τον έλεγχο είχε ο Βασ. Μπαρτζώτας.
Η επιχείρηση δεν εκτελέστηκε την ώρα που είχε προβλεφθεί λόγω του ερχομού του Τσόρτσιλ στην Αθήνα. Και ματαιώθηκε οριστικά επειδή στη συνέχεια αποκαλύφθηκε. Τίθεται όμως ένα καίριο ερώτημα: Αν δεν είχε αποκαλυφθεί, θα πραγματοποιούνταν κάποια στιγμή; Ο γράφων πολύ αμφιβάλλει γι’ αυτό για τους παρακάτω λόγους: Ο Β” Παγκόσμιος Πόλεμος δεν είχε ακόμη τελειώσει και, ανεξαρτήτως του τι συνέβαινε στην Αθήνα με τα Δεκεμβριανά, η Αγγλία ήταν βασική δύναμη της αντιχιτλερικής συμμαχίας. Το ΚΚΕ, που είχε διευθύνει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ, τον Δεκέμβρη, με πολύ συντηρητικό τρόπο, προσέχοντας πάντα να μη δημιουργήσει προβλήματα στην αντιχιτλερική συμμαχία της Αγγλίας με την ΕΣΣΔ, φαίνεται μάλλον απίθανο να αποφάσιζε ποτέ την εκτέλεση της βρετανικής στρατιωτικής ηγεσίας στην Ελλάδα. Γιατί αυτό θα σήμαινε η εκτέλεση της επιχείρησης. Επιπλέον, στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία» εκείνη την περίοδο έμενε και ο συνταγματάρχης Γκριγκόρι Ποπόφ, επικεφαλής της σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής στην Ελλάδα. Μοιάζει απίθανο το ΚΚΕ να μη γνώριζε αυτό το γεγονός. Και αν το γνώριζε -που είναι και το πιο πιθανό- μοιάζει αδιανόητο να έδινε εντολή εκτέλεσης μιας επιχείρησης που θα έθετε, έστω, σε κίνδυνο τη ζωή ενός Σοβιετικού αξιωματούχου, αυτού του επιπέδου, στη χώρα μας.
Αλλά τότε γιατί υπονομεύτηκε το ξενοδοχείο; Μάλλον για να αξιοποιηθεί η υπονόμευσή του, εφόσον χρειαζόταν, ως μέσο πίεσης -για απόσπαση κάποιων ανταλλαγμάτων- απέναντι στους Άγγλους. Άλλη λογική εξήγηση δεν υπάρχει.
Πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου